"The Brain That Changes Itself" của Norman Doidge không chỉ là một cuốn sách khoa học; nó là một bản tuyên ngôn về khả năng phi thường của bộ não con người. Thông qua những câu chuyện sống động về các nhà khoa học, bác sĩ và bệnh nhân, Doidge vẽ nên một bức tranh đầy cảm hứng về tính linh hoạt thần kinh (neuroplasticity) – khả năng tự tái cấu trúc của não bộ dựa trên trải nghiệm và hoạt động. Cuốn sách thách thức quan niệm truyền thống về não bộ như một cỗ máy cố định, mở ra cánh cửa cho hy vọng và khả năng vô hạn của con người.

The Brain That Changes Itself
The Brain That Changes Itself

Phần 1: Khám Phá Tính Linh Hoạt Thần Kinh

Doidge mở đầu bằng câu chuyện của Cheryl, một phụ nữ mất khả năng giữ thăng bằng do tổn thương bộ máy tiền đình. Nhờ thiết bị thay thế cảm giác do Paul Bach-y-Rita phát minh, Cheryl đã dần lấy lại được thăng bằng, chứng minh rằng não bộ có thể sử dụng một giác quan khác để bù đắp cho giác quan bị mất. Câu chuyện của Cheryl là một ví dụ điển hình về "thay thế cảm giác" – một trong những khái niệm cốt lõi của tính linh hoạt thần kinh. 
Tiếp theo, Doidge giới thiệu Barbara Arrowsmith Young, người đã tự chữa khỏi chứng khó học của mình bằng cách luyện tập các chức năng não bộ bị suy yếu. Trường hợp của Barbara cho thấy não bộ không chỉ có thể phục hồi sau chấn thương mà còn có thể được cải thiện thông qua luyện tập.

Phần 2: Ứng Dụng Tính Linh Hoạt Thần Kinh Trong Điều Trị

Phần này tập trung vào việc ứng dụng tính linh hoạt thần kinh trong điều trị các bệnh lý thần kinh. Doidge kể về những bệnh nhân đột quỵ đã lấy lại khả năng vận động và ngôn ngữ nhờ liệu pháp CI của Edward Taub; những người mắc chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) đã tìm thấy sự giải thoát nhờ liệu pháp "mở khóa não bộ" của Jeffrey Schwartz; và những người bị đau mãn tính đã giảm đau nhờ liệu pháp gương của V.S. Ramachandran. 
Những câu chuyện này không chỉ chứng minh hiệu quả của các liệu pháp dựa trên tính linh hoạt thần kinh mà còn cho thấy khả năng phục hồi đáng kinh ngạc của não bộ, ngay cả trong những trường hợp tổn thương nghiêm trọng.

Phần 3: Sức Mạnh Của Trí Tưởng Tượng và Tác Động Của Văn Hóa

Doidge tiếp tục khám phá sức mạnh của trí tưởng tượng và tác động của văn hóa lên não bộ. Ông dẫn chứng các nghiên cứu của Alvaro Pascual-Leone cho thấy việc tưởng tượng một hành động có thể thay đổi cấu trúc vật chất của não bộ, tương tự như việc thực hiện hành động đó. Điều này cho thấy suy nghĩ của chúng ta có sức mạnh to lớn trong việc định hình não bộ. 
Doidge cũng thảo luận về ảnh hưởng của văn hóa lên nhận thức và hành vi, lập luận rằng văn hóa không chỉ là sản phẩm của não bộ mà còn là một loạt các hoạt động định hình não bộ. Ông đưa ra ví dụ về người Gypsy biển, những người có thể nhìn rõ dưới nước nhờ khả năng điều khiển đồng tử – một khả năng được hình thành do hoạt động văn hóa đặc thù của họ.

Phần 4: Tái Tạo và Bảo Vệ Não Bộ

Phần cuối cùng của cuốn sách đề cập đến khả năng tái tạo và bảo vệ não bộ. Doidge giới thiệu về khám phá tế bào gốc thần kinh, mở ra hy vọng cho việc tái tạo các mô não bị tổn thương. Ông cũng thảo luận về các phương pháp bảo vệ não bộ khi lão hóa, bao gồm tập thể dục, hoạt động trí óc và duy trì lối sống lành mạnh. Câu chuyện của Stanley Karansky, một bác sĩ 90 tuổi vẫn giữ được sự minh mẫn nhờ lối sống năng động và ham học hỏi, là một minh chứng rõ ràng cho khả năng duy trì sức khỏe não bộ ở tuổi già. 
Cuốn sách kết thúc bằng câu chuyện của Michelle Mack, người phụ nữ sinh ra chỉ có một nửa não bộ nhưng vẫn có thể sống một cuộc sống bình thường. Trường hợp của Michelle cho thấy tính linh hoạt thần kinh không chỉ là một hiện tượng nhỏ mà là một khả năng phi thường, cho phép não bộ tái cấu trúc một cách đáng kinh ngạc để thích nghi với hoàn cảnh.
Đánh Giá Sâu Sắc
"The Brain That Changes Itself" là một tác phẩm khoa học xuất sắc, kết hợp kiến thức chuyên môn với những câu chuyện cá nhân đầy cảm hứng. Doidge đã thành công trong việc giải thích các khái niệm khoa học phức tạp một cách dễ hiểu, đồng thời truyền tải thông điệp mạnh mẽ về khả năng thay đổi và phát triển của con người. Cuốn sách không chỉ mang tính chất khoa học mà còn có ý nghĩa triết học sâu sắc, thách thức chúng ta nhìn nhận lại bản chất của con người và tiềm năng vô hạn của não bộ.
Những điểm mạnh
Câu chuyện hấp dẫn: Doidge sử dụng những câu chuyện cá nhân để minh họa cho các khái niệm khoa học, giúp người đọc dễ dàng tiếp cận và ghi nhớ thông tin.
Kiến thức khoa học sâu rộng: Cuốn sách dựa trên nền tảng nghiên cứu khoa học vững chắc, bao gồm các nghiên cứu đột phá trong lĩnh vực thần kinh học.
Thông điệp tích cực: "The Brain That Changes Itself" truyền tải thông điệp hy vọng và khả năng thay đổi của con người, khuyến khích người đọc chủ động rèn luyện và phát triển não bộ.
"The Brain That Changes Itself" là một cuốn sách khai sáng, thay đổi cách chúng ta nhìn nhận về não bộ và bản thân. Nó khẳng định rằng chúng ta không phải là nạn nhân của bộ não cố định mà là kiến trúc sư của chính bộ não của mình. Thông qua việc hiểu và áp dụng các nguyên tắc của tính linh hoạt thần kinh, chúng ta có thể vượt qua những giới hạn của bản thân, đạt được những thành tựu mới và sống một cuộc sống trọn vẹn hơn. Cuốn sách này là một lời mời gọi khám phá tiềm năng vô hạn của não bộ và chinh phục những đỉnh cao mới trong hành trình phát triển bản thân.